فرابنفش به انگلیسی (Ultraviolet:( یا به اختصارUV ،

موجی است در گستره امواج الکترومغناطیسی با طول موجی در محدوده ۱۰ تا ۴۰۰ نانومتر که کوتاهتر از نور مرئی و بلندتر از پرتو ایکس است. به بیانی دیگر انرژي آن کمتراز پرتو ایکس، ولی بیشتراز نور مرئی است .اشعه UV در نور خورشید موجود است و تقریباً شامل ۱۰ ٪از تمام امواج منتشر شده از سطح خورشید میشود. این اشعه هم چنین در هنگام جوشکاري قوس الکتریکی منتشر میشود. همچنین براي تولید آن از لامپهاي مخصوصی از جمله لامپ سیاه یا لامپ بخار جیوه استفاده میشود.
در علم فوتونیک، به مجموعه ۳ ناحیه مادون قرمز(Infrared ، (ناحیه مرئی (Visible (و فرابنفش (Ultraviolet ،(ناحیه اپتیکی میگویند موج و فرکانس ناحیه اپتیکی در شکل زیر نشان داده است.

در بحث از تأثیر این پرتو غیر مرئی بر سلامت انسان و محیط زیست، میتوان آن را به سه دسته تقسیم کرد:

ماورا بنفش با طول موج بلند یا ماورا بنفش :A

این اشعه بین طول موجهاي۳۱۵ -۴۰۰ نانومتر قرار دارد. نسبت این اشعه در نور آفتاب ، قوس الکتریکی زغال و چراغهاي الکتریکی معمولی زیاد است. محور صحبت ما نیز در مورد همین طول موج است چراکه لامپ هاي تولید شده در شرکت لامپ نور از نوع UVA می باشد.

ماورا بنفش با طول موج متوسط یا ماورا بنفش :B

این اشعه بین طول موجهاي ۲۸۰ -۳۱۵ نانومتر است. این اشعه در نور چراغ بخار جیوه و قوسهاي الکتریکی با الکترودهاي فلزي وجود دارد، تاثیر آنها در پوست شدید است.براي همین است که لامپ هاي فلورسنت , کم مصرف و بخار جیوه می باید بخوبی کوتینگ شده باشند تا UVساطع شده از لامپ به بدن انسان نرسد. شرکت هاي معتبر از هالوفسفات و تراي بند استفاده می نمایند.

ماورا بنفش با طول موج کوتاه یا ماورا بنفش:C

این اشعه شامل طول موجهاي کوتاهتر از ۱۰۰ -۲۸۰ نانومتراست و فقط در قوس الکتریکی جیوه وجود دارد.جدیدا از این نوع uv براي پاکسازي فضاها براي بیماري کرونا استفاده می نمایند.

لامپ ماوراي بنفش تیپ A یا لامپ UVA :

معمولا در اکثر موارد نمونه تایپ A لامپ ماورا بنفش با بدنه مشگی به بازار عرضه میشود و ما آنرا با عنوان بلک لایت میشناسیم. استفاده از طیف ا نور ماوراء بنفش A در تولید لامپ UV با توجه به این که از پایینترین سطح انرژي برخوردار بوده و کمترین تخریب را ایجاد میکند بسیار رایج و اکثر لامپهایی که عامه مردم با نام لامپ ماوراء بنفش در اطراف خود دیدهاند از این دسته اند.

بدنههاي تیره رنگ در لامپ ماوراء بنفش با توجه به ظاهر خاص به دلیل استفاده از اکسید نیکل در ترکیب شیشه به جاي رنگ می باشد. لامپ ماوراء بنفش نور کم سوي نزدیک به آبی و بنفش خواهد داشت و این مشخصه اصلی آن است.

معمولا در اکثر موارد نمونه تایپ C لامپ ماورا بنفش با بدنه شفاف به بازار عرضه میشود.

نکات دانستنی

برخی از جانداران از جمله پرندگان، خزندگان، حشرات، از جمله زنبورها قادر به دیدن امواج مرئی نزدیک به تابش UV هستند. بسیاري از گیاهان، میوهها، گلها و بذرها قدرت مقاومت فوقالعادهاي نسبت به قدرت انسان در مقابل این تابش نشان میدهند.

عقربها زیر پرتو UV به رنگهاي سبز یا زرد میدرخشند. معدودي از پرندگان نقوشی بر پر دارند که تنها تحت تابش UV قابل مشاهده خواهند بود. ادرار بعضی از حیوانات گوشتخوار از جمله «گربه» حتی در تاریکی مطلق نیز تحت تابش طول موج خاصی از UV قابل دیدن است.

کاربرد اشعه فرابنفش

تشخیص سره از ناسره !

بعنوان یک ابزار تشخیص ، بر روي اسنادي حساس به طول موجی خاص، چون کارتهاي اعتباري، گذرنامه و گواهینامه رانندگی و غیره بکار گرفته می شود. امروزه گذرنامهها و اسکناسهاي اغلب کشورها، آغشته به مرکبهاي حساس به UV و بعضاً مجهز به نوارهاي (UV sensitive threads ).اند امنیتی

گند زدایی:

• ضدعفونی مایعات
• ضدعفونی فضاها
• ضدعفونی سطوح اجسام

باکتري ها به علت داشتن پروتئین و اسید نوکلئیک، می توانند مقدار زیادي ازاشعه ماورا بنفش را جذب نمایند و اگر باکتري ها در مسیر اشعه قرار گیرند به علت آسیب رسیدن بهDNA ، کشته خواهند شد. به همین دلیل از لامپ هاي UV براي گندزدایی اماکن و محیط استفاده می کنند چرا که اشعه ماوراء بنفش یک عامل استریل کننده نبوده و فقط می تواند به عنوان یک گندزدا (ضدعفونی کننده) مورد استفاده قرارگیرد

کاربردهاي لامپ UVA )تولید شرکت لامپ نور از این نوع می باشد)

در پزشکی، صنایع داروسازي، واکنش هاي فتوشیمیایی، تشخیص و تجزیه و تحلیل در صنایع نساجی و مواد شیمیایی، (براي تست، بازرسی و تجزیه و تحلیل در شاخه هاي مختلف صنعت، به عنوان مثال استفاده جرم شناسی، جمع اوري تمبر و دارو)، تایید آثار تاریخی و سنگهاي قیمتی، بانکداري و علم پزشکی قانونی، ( تولید جلوه هاي ویژه در صنعت سرگرمی، به عنوان مثال در کلوپ هاي شبانه و صحنه تئاتر و سینما)، نور علامت دهنده (lighting sign (و تست اسکناس مورد استفاده قرار می گیرند.

لامپUVB

مدل لامپ uv بی یا لامپ UVB براي درمان اختلالات مزمن پوستی مانند بیماري پوستی پسوریازیس، بیماري پوستیپارا پسوریازیس، بیماري پوستی لک و پیس، بیماري پوستی اگزما، بیماري پوستی لنفوم پوستی و سایر اختلالات پوستی مورد استفاده قرار می گیرند.

لامپUVC

این مدل لامپ یو وي سی یا لامپ UVC براي کشتن یا غیر فعال کردن باکتري، ویروس و دیگر موجودات زنده بسیار ریز ساده و غیر پیچیده مورد استفاده قرار می گیرند.اخیرا براي مبارزه با کووید ۱۹ از این لامپ ها زیاد استفاده می شود.

نکته مهم

همه پرتوهاي UVB,UVA ویا UVC قادرند که از عمر سلولهاي اساسی بدن از جمله بافتهاي فیبروزي پروتئینی موجود در بدن از جمله پوست، استخوان، غضروف و هرگونه بافت پیوندي بکاهند. ضمنا درصورت تابش مستقیم به چشم باعث صدمه در شبکیه شده و اگر پوست به مدت طولانی با آن درتماس باشد دچار سرطان خواهد شد.

قابلیت خود حفاظتی طبیعی بدن

جهت حفاظت از اثرات مخرب پرتو فرابنفش، بدن انسان گاهی (با توجه به نوع پوست و نژاد)، از خود نوعی رنگدانه یا پیگمنت قهوهاي رنگ بنام ملانین Melanin آزاد میکند که این عمل با جلوگیري از نفوذ تابش به نسوج عمقی میتواند سودمند باشد. در غیر اینصورت، میتوان از محصولات جلوگیريکننده از نفوذ تابش UV به بدن مانند لوسیونهاي ضدآفتاب یا lotions suntan که بیشتر به نام blocks Sun معروفند، استفاده شود.

نکات مهم در هنگام استفاده از این لامپ:

**نصب بودن کلید قطع و وصل اشعه در خارج از اتاق باشد **درموقع استفاده لامپ , می باید پنجره و شیشه ها پوشیده و تاریک شود، نورمرئی باعث کاهش زیاد اثر باکتري کشی می گردد ** درصورتی که افراد در هنگام روشن کردن لامپ در مواجه مستقیم هستند بایستی از لباس هاي محافظ و عینک استفاده نمایند. **از نگاه کردن مستقیم به لامپ تحت هر شرایطی خودداري نموده زیرا خطر کوري موقت و در بعضی موارد کوري دائمی شما را تهدید میکند.

**دست زدن به بدنه شیشه اي لامپ نو براي پوست مضر نبوده ولی به دلیل جذب چربی پوست باعث کوتاه شدن عمر لامپ میگردد. در صورت تماس دست با بدنه شیشه اي لامپ ، با محلول الکل و پارچه بدون پرز آن را تمیز نمائید .